همانگونه که در سالهای قبل در پست «جغرافیای ایل بهمئی» اشاره گشت ایل طیبی به عنوان همسایه شرقی ایل بهمئی، در میان ایلات کهگیلویه بیشترین روابط را با آن داشته است گویی چنانکه در پست بهمئیها در فارسنامه ناصری هم آورده شد بنابه نص کتاب مذکور در زمان قاجاریه، طیبیها در کنار بهمئیها، یوسفیها و شیرعالیها ایلات چهارگانه لیراوی کوه را سامان میدادند.
به هر روی در راستای کسب شناخت درباره قلمرو ایلات کهگیلویه، در مجال حاضر به گستره جغرافیایی ایل طیبی در دهه چهل شمسی پرداخته میشود؛ دکتر جواد صفینژاد در این خصوص نوشتهاند:
طیبی منطقهای است در مغرب کهگیلویه که مغرب آن سراسر منطقه بهمئی و مشرق آن در بالا منطقه دشمنزیاری و در پایین دهدشت بویراحمد سفلی است، جنوب طیبی به کوههای خائیز بهبهان و شمال آن دره شاهغالب و رود خرسان محدود میگردد، وسعت این محدوده حدود 1670 کیلومتر مربع است که در مجموع 11% از وسعت کهگیلویه را شامل میشود. با درنظر گرفتن حدود 31000 نفر جمعیت منطقه در هر کیلومتر مربع آن 19 نفر سکونت دارند، 43% از ساکنین طیبی کوچرو و 57% بقیه اسکان یافتهاند که این اسکان یافتگان بیشتر در نیمه جنوبی منطقه ساکناند. منطقه طیبی بدو قسمت زیر تقسیم میشود:
- طیبی سرحدی به وسعت 825 کیلومتر مربع
- طیبی گرمسیری به وسعت 845 کیلومتر مربع
طیبی سرحدی: طیبی سرحدی که نیمه شمالی منطقه طیبی را تشکیل میدهد، زبانه کوه سفید بهمئی و مله کپر که حدود دو منطقه طیبی را معین میدارد، در این منطقه حدود 13000 نفر متعلق به 10 طایفه مستقل سکونت دارند، جمعیت نسبی منطقه 15 نفر در هر کیلومتر مربع است و 98% ساکنین آن در داخل قلمرو خود کوچ مینمایند ولی در مجموع منطقه به سه قلمرو نفوذ مشخص تقسیم شده و هر قلمرو دارای سرپرستی بوده که مراکز سکونت این سرپرستان در گذشته به خاننشین شهرت داشته است.
طیبی سرحدی خود به دو قسمت سردسیری و گرمسیری تقسیم میشود و هر یک از سرپرستان منطقه از سردسیر و گرمسیر سهم مشخصی داشتند که این واحدهای مشخص بتفکیک مناطق جغرافیایی عبارتند از:
- سردسیر شامل: مورمیشان، عاجم و سبزمیر (چربیون)
- گرمسیر شامل: رئیسی، جلو و جاورده
مورمیشان منطقه بیعارضهای است ولی اطراف آنرا تل و تپههای زیادی فرا گرفته است. سبزمیر دلی برجستهای است و عاجم منطقهای است کوهستانی. مناطق رئیسی، جلو و جاورده در جنوب مناطق مذکور واقع شده اند و نسبت به مناطق سردسیری بسیار کم عارضهاند.
مشهورترین رود منطقه رود ریش و فارتق است که اوّلی به رود خرسان در شمال و دومی به رود مارون در جنوب میریزد.
طیبی گرمسیری: طیبی گرمسیری ناحیه کم ارتفاعی است واقع در جنوب طیبی سرحدی که حدود 18000 نفر در آن سکونت دارند، جمعیت نسبی منطقه 22 نفر در کیلومتر مربع و 95% ساکنین اسکان یافتهاند زیرا تنها نقطه سردسیری منطقه ناحیه کموسعتی از کوه سفید بهمئی است که بداخل قلمرو طیبیها کشیده شده است، کوچروهای منطقه بیشتر ساداتی هستند که به سردسیر بویراحمد سفلی کوچ مینمایند، تابستانهای منطقه بسیار سوزان و ساکنین بیشتر در کپرهایی بسر میبرند که در اطراف اماکن مسکونی برپا میدارند.
طیبی گرمسیری به 3 واحد مشخص تقسیم میگردد که عبارتند از:
- کوه سفید
- این ور رود
- آن ور رود
کوه سفید منطقه کوچکی است واقع در مرز بین دو طیبی سرحدی و گرمسیری که مورد استفاده طیبی گرمسیری است، منطقه گرمسیری طیبی توسط رود مارون که بزرگترین رود منطقه است به دو قسمت این ور رود و آن ور رود تقسیم میشود، طوایف مختلف منطقه بیشتر در آن ور رود سکونت دارند، مشهورترین اماکن مسکونی منطقه سوق و لنده است، سوق مرکز این طرف رود و لنده مرکز آن طرف رود است که نسبت به سوق دارای سوابق کهنتری است.
در پایان ضمن اینکه امید قدمی ناچیز در راه معرفی تبار بزرگ لر برداشته شده باشد، یادآوری میگردد مدنظر خواهد بود تا در آینده در قالب پستهای مستقل به سایر جنبههای شناختی ایل طیبی پرداخته شود.