هرچند در پست پراکندگی قوم لر اشاراتی کوتاه به لرهای استان قزوین که از سرزمین مادری خویش در سلسله کوههای سر به فلک کشیده زاگرس بدانجا مهاجرت کرده‌اند شد امّا در این مجال تلاش می‌گردد نگاهی مبسوط‌تر و مفصل‌تر به آنها صورت گیرد. بویژه اینکه می‌گویند قزوین را «لرستان کوچک» نیز عنوان می‌کنند.

گفته می‌شود لرهای استان قزوین عمدتاً در دو بازه زمانی صفویه و قاجاریه بدانجا کوچ داده شده و یا مهاجرت کرده‌اند؛ درهمین راستا دکتر پرویز ورجاوند نوشته‌اند که در زمینه امر کوچ دادن ایلات از منطقه اصلی‌شان به سایر نواحی در اغلب نوشته‌های تاریخی از دیرباز نشانه‌هایی وجود دارد و در هر زمان انجام این امر بمناسبت خاصی صورت گرفته که مهمّ‌‌ترین آنها را می‌توان ضعیف ساختن قدرت نفوذ و قدرت ایل دیگر دانست، به‌عبارت دیگر زمانیکه یک ایل در ناحیه‌ای دارای قدرت بسیار می‌گردید، برای محدود ساختن توان تحرک آن گروهی از افراد ایل مقتدر دیگری را در نزدیکی آن منطقه سکونت می‌دادند و آنها با اطمینان از پشتیبانی دولت مرکزی، از یکه‌تازی ایل نیرومند منطقه، جلوگیری می‌نمودند. از دوره صفویه و بخصوص زمان شاه عباس کبیر بیش از هر عهد دیگر نشانه‌های فراوانی از اجرای این سیاست در دست است. بعداز آن در زمان نادرشاه افشار نیز این سیاست تعقیب گردیده چنانکه به فرمان او گروهی از ایلات ترک، کرد و لک را به نواحی اطراف قزوین کوچ داده و مستقر می‌سازند.

دکتر ورجاوند در ادامه ذکر می‌کنند این امر در زمان قاجاریه نیز بشدت تعقیب گردید و یکی از اصول قابل توجه سیاست ایجاد نظم آن دوره بشمار می‌رفت. سیاست مزبور همراه با یکجانشین ساختن اجباری ایلات تا حدود سال 1315 نیز ادامه داشت و در جریان اجرای آن حوادث مختلفی بوقوع پیوست.

پیش از پرداختن به مبحث سرزمینی لرهای قزوین بایستی بدین نکته اشاره کرد که هرچند سرزمین مردمان لرتبار آن دیار به دلیل تقسیمات سیاسی کشوری، در چهار استان قزوین، گیلان، البرز و زنجان واقع شده است امّا همانگونه که پیشتر نیز اشاره گردید در چنین مواردی آنچه در اولویت بالاتر قرار دارد همانا پیوستگی تاریخی می‌باشد.

به هر تقدیر دکتر ورجاوند نوشته‌اند لرهای قزوین در دهستان‌های تارم، قاقزان، دودانگه، رودبار، الموت، کوهپایه، بشاریات و فشگلدره مستقر شده و مدتها دارای زندگی چادرنشینی بوده و ییلاق و قشلاق می‌نمودند ولی بعدها گروه بسیاری از آنها در دهات مستقر می‌شوند. با این حال هنوز [دهه چهل شمسی] جمعی از آنها بین ناحیه ییلاق یعنی قاقزان و اطراف جاده قزوین – رشت و دامنه‌های البرز و قسمت قشلاق یعنی ناحیه تارم – سواحل رودخانه شاهرود و خاک عمارلو، در رفت و آمد هستند. طوایف معروف آنها عبارتند از چگنی، غیاثوند، مافی، کاکاوند، جلیلوند، باجلان و کرمانی، رشوند و بهتویی.

دکتر سکندر امان اللهی بهاروند نیز در خصوص مردمان لر قزوین بیان می‌دارند تعدادی از طوایف لر در منطقه قزوین بسر می‌برند که در گذشته و بویژه در زمان صفویه و اوایل قاجاریه به این دیار تبعید شده‌اند. این ایلات به دو گویش لری و لکی تکلم می‌کنند. به هر عنوان ضمن اینکه مجدداً یادآوری می‌گردد هدف از ارائه گفتارها همانا شناخت از هویت و اصالت خویشتن که چیزی جز صفا، صمیمیت، صداقت و شجاعت نبوده است و در همین راستا سعی خواهد شد علاوه بر کلیات و مقدمات، در قالب پست‌های تخصصی به بررسی ایلات و طوایف لر اعم از لر بزرگ و لر کوچک پرداخته شود؛ این مجال با پرداختن به مردم لرتبار چگنی قزوین آغاز می‌شود.

طایفه چگنی: چگنی‌ها از جمله ایلات شاخص لرتبار بودند که در سیر تحولات تاریخی کشور و منطقه لرستان نیز تأثیرگذار بوده‌ و در مناطق مختلفی من جمله استان‌های قزوین، گیلان، البرز، زنجان، مرکزی، خراسان و فارس پراکنده‌اند. به هر روی از بررسی منابع موجود چنین برداشت می‌شود که بزرگترین و توانمندترین ساختار اجتماعی لرهای قزوین متعلق به چگنی‌های آن سامان است.

میرزا ابراهیم نامی از رجال دوره قاجاریه در کتاب سفرنامه استرآباد، مازندران و گیلان درباره چگنی‌های قزوین آورده است که در عهد آقامحمدشاه [خان] قاجار مغفور از خرم‌آباد فیلی خودشان آمدند. 850 خانوارند. سران ایشان باقرخان و برادرش خان‌بابا است. مواجب رؤسای‌شان یکصد تومان می‌باشد و نوکر سواره چگنی 400 نفر است. محل سکونت خوانین چگنی به همراه شصت و پنج خانوار دیگر در شهر قزوین است و سایرین در طارم از سیاهپوش منجیل، لوشان، خرزان إلی قزوین و در ساوجبلاغ، بالاسرقشلاق هفتاد خانوار ایضاً ساکن هستند. کشت و زراعت بسیار می‌نمایند. گلیم، قالی، جاجیم، سیاه‌چادر، خورجین، نمد، توبره و مفرش خوب می‌بافند. به تخمین 16000 گوسفند دارند. زبان ایشان لری است به مانند زبان اهل بختیاری؛ فارسی و ترکی هم می‌دانند.

همچنین دکتر سکندر امان اللهی بهاروند بیان داشته‌اند این طایفه شعبه‌ای از ایل چگنی لرستان می‌باشد که احتمالاً در زمان آقامحمدخان قاجار به نواحی قزوین تبعید گردیده است. ایل چگنی از ایلات عمده لرستان بوده و در زمان صفویه از موقعیت خاصی برخوردار، امّا به دلایلی که هنوز روشن نشده شعبی از آن به نقاط مختلف ایران پراکنده شده‌اند چنانکه شعبه‌ای از این طایفه در فارس سکونت دارند. اعضای طایفه چگنی در منجیل و دیگر نقاط اطراف قزوین بسر می‌برند و زبان آنها لری است. تیره‌های ایل چگنی مشتمل بر میرخاوند (میرخواند)، بادیوند (بهادیوند)، سیردی‌وند، پیرمردوند، نظامی‌وند، گودرزوند، کهگیر، مال‌امیر، گوئرزن، باوه، کلهر، کوسه و خاکینه هستند. ضمن اینکه علاوه بر موارد فوق، دکتر ورجاوند به پیرقلیوند، درویشوند، کل‌وند، پاپایی، پاچناری، خرکانی و مختاروند نیز اشاره کرده‌اند.

دکتر ورجاوند نیز درباره چگنی‌های قزوین می‌نویسند گروه زیادی از چگنی‌ها در دهات دهستانهای: اقبال – قاقزان و تارم برای تمام سال ساکن هستند و تعدادی از آنها نیز ییلاق و قشلاق می‌کنند. سردسیر آنها در حدود ریحان‌دره، خرکان و چشمه‌کره و کوههای کلاسوره قاقزان است و گرمسیر این مردم پیرامون اورگن معلم‌خانی، قراتیکان پاچنار، جن‌دره و حدود خاگینه تارم و زرین‌خانه، کنار رودخانه شاهرود است. چگنی‌ها در دره شاهرود به کشت برنج، گندم و جو و در ییلاق فقط گندم و جو می‌پردازند و تعدادی نیز گاو و گوسفند پرورش می‌دهند. تعداد آنها بین 800 تا 1000 خانوار است. کتاب جغرافیای نظامی ایران جمعیت آنان را 1500 خانوار ذکر کرده‌اند.

بهمن آزادی چگنی نویسنده کتاب تاریخ معاصر چگنی هم درباره پراکندگی چگنی‌های قزوین به نقل از منابع محلی آورده است مناطقی که امروزه چگنی‌ها در آن ساکن هستند عبارتند از شهر قزوین، روستاهای شمال و شمال غربی آن بعلاوه شهرستان‌های تاکستان، بویین‌زهرا و آبیک و نیز شهرهای لوشان، منجیل و روستاهای پیرامونی آنها از توابع شهرستان رودبار استان گیلان که به دلیل همسایگی سرزمینی دارای پیوند قومی و ارتباطات نزدیک با چگنی‌های استان قزوین می‌باشند؛ علاوه بر این شهرستان ساوجبلاغ از توابع استان البرز و شهرستان‌های ابهر و خرم‌دره از توابع استان زنجان نیز سکونتگاه جوامعی از چگنی‌ها هستند.

آزادی چگنی روستاهای چگنی‌نشین استان قزوین را در سه شهرستان قزوین (بخش‌های طارم سفلی، کوهین و مرکزی)، بویین‌زهرا و تاکستان ذکر کرده که در ادامه به آنها اشاره می‌شود:

بخش طارم سفلی: کشکور، نمکین، یوزباشچای، چهارطاقی، ازنو بالا، شاخانی پایین و بالا، میرخوندعلیا و سفلی، کوهگیر سفلی و علیا، خاکینه پایین و بالا، اورکن کرد، بهرام‌آباد، جودکی مزرعه بهرام‌آباد، شاه‌میانی مزرعه بهرام‌آباد، وفقان مزرعه بهرام‌آباد و قمارلو مزرعه یوزباشچای.

بخش کوهین: بویینک، بوچینک، تعلی، خرقان علیا و سفلی، ریحان‌دره علیا، وسطی و سفلی، زیتک قشلاق، سلطان‌آباد، کوشکک ‌سعید‌آباد، مرتضی‌آباد، مزرعه‌یله‌گنبد پایین، اورکن معلم‌خانی، آب‌انبار، امیرآباد آوهچاک، تپه‌شیر، دره‌قویتی، اوچ‌تپه، فتین‌آباد (فتن‌آباد)، شادتپه، چالقوچ ملاسرخه، چوبدره، چوره، چپقلو، آقدوز، چشمه‌کره، حصار ولیخان مزرعه‌یله‌گنبد پایین، سلیقه، گورکن، نه‌در و چشمه‌غلامعلی.

بخش مرکزی: آبگیلک، اروس‌آباد، اک، اکبرآباد، قنبرآباد، اوزوندره، کوهگیربند زویار، محمودآباد چاریس، زاکان، زویار، غلام‌آباد، محمودآباد علم‌خانی، مشکین‌آباد، نادرآباد، نجم‌آباد، همت‌آباد، شاه‌قلی‌مزار، کلهر، مالار، لروند، خراس، وشته، میانچال و خرمن‌سوخته.

شهرستان بویین‌زهرا: آراسنج، امیرآباد و چکین.

شهرستان تاکستان: کوزه‌گلن، چنارستان و یزده‌رود.

آبیک و ساوجبلاغ: نظرآباد کوچک، حسن‌بکول، چگنی روستای ازبک.

لوشان: بر اساس تقسیمات کشوری، تعدادی از مناطق قشلاقی چگنی‌ها جزو استان گیلان محسوب می‌شوند. در همین جهت بخش قابل توجهی از چگنی‌ها در منطقه لوشان از توابع شهرستان رودبار گیلان سکونت دارند. علاوه بر شهر لوشان، شهرک بابایی منجیل و روستاهای پاچنار، کوسه، قارکو، حلاج، نظیمند، قره‌تیکان، سیاه‌تپه، هرزویل و جن‌دره.

آزادی چگنی همچنین تیره‌های مختلف طایفه چگنی قزوین را مشتمل بر 12 تیره چگنی، بابایی، بهادیوند، پیرمردوند، گودرزوند، جودکی، سردیوند، کلهر، کوگیر، مالمیر، میرخوند و نظامیوند آورده که همگی پسوند چگنی را در انتهای فامیلی خود دارند و به زبان لری تکلم می‌کنند. تعدادی هم در اصل جزو یکی از همین دوازده طایفه هستند امّا به مرور زمان فامیلی خود را تغییر داده‌ ولی در عین حال پسوند یا پیشوند چگنی را هنوز حفظ نموده‌اند مانند: چگینی‌نژاد، چگینی‌پور، کرد چگینی، زویدار چگینی، پناهی چگینی و تلگرافچی چگینی؛ ضمن اینکه گروهی نیز هستند که در اصل چگنی بوده‌اند اما نام خانوادگی خود را به کل عوض کرده‌اند.

طایفه غیاثوند: میرزا ابراهیم نامی، از رجال دوره قاجاریه در کتاب سفرنامه استرآباد می‌نویسد که در عهد آقامحمدشاه [خان] مرحوم، نصف از فارس و نصف دیگر از خرم‌آباد آمدند. 1030 خانوارند و رئیس ایشان نوروزعلی‌خان پسر احمدخان است و مواجبش 100 تومان می‌باشد. مالیات‌شان دویست وپنجاه تومان نقد همراه با بیست رأس بره است. همگی چادرنشینند و ییلاق قشلاق دارند.

دکتر ورجاوند نیز درباره غیاثوندها ذکر کرده‌اند که از نظر تعداد نفوس با چگنی‌ها تقریباً برابر هستند و از سایر طایفه‌ها بزرگتر می‌باشند. گروه کثیری از آنها در تمام طول سال در یک ده سکونت دارند و تعداد کمی از آنها ییلاق و قشلاق می‌کنند؛ سردسیر آنها در نواحی فشال تلمبه سر در 12 کیلومتری توت‌چال و سوخته‌چنار است. گرمسیر آنان نیز در شیرین‌سو و قره‌دره (عمارلو)، شارلق، ارس‌آباد، چارطاقی، گزوان (تارم)، کاکوهستان – توت چال (رودبار)، پل‌انبوده، دره‌ملاعلی و کنار رودخانه شاهرود واقع است. تعداد خانوارهای آنها بین 850 تا 900 می‌باشد. (این تعداد در جغرافیای نظامی ایران 1200 خانوار ذکر شده است).

دکتر ورجاوند در ادامه طایفه‌های غیاثوند را شامل درویشوند، کماسی (کیماسی)، سلخوری یا سرخوری و محمدبیگی ذکر کرده و می‌نویسند عده‌ای از غیاثوندها در حدود 400 خانوار بعداز زمان صفویه در دوره آقامحمدخان قاجار بار دیگر از کرمانشاهان و لرستان به سرزمین قزوین کوچ داده شدند.

همچنین دکتر امان اللهی بهاروند غیاثوندها را شعبه‌ای از ایل سلسله لرستان بیان می‌دارند که بوسیله آقا‌محمدخان قاجار به قزوین تبعید شده‌اند. ایشان طایفه غیاثوند را متشکل از تیره‌های کیماسی (کوماسی)، یارگه، محمدبیکی، شهبازی، سلخوری و درویش‌وند نوشته و محل سکونت آنها نواحی توت‌چال، تیاندشت، تله‌چین، خشگناد، انجلیق، امیرآباد، امجد، داغداشت، پشیام، غیاث‌آباد، قانشار بلاغ، قره‌دره، گندم‌چال، کوراندشت بزرگ و کوچک، جرن‌چاک و خروس ذکر می‌کنند.

دیگر نویسندگان تیره‌های غیاثوند را شامل غیاثوند، الوندی، الله‌بخش، رویتوند، سلخوری، شمسین، کربلاحسین، معاریف، اعلایی، محمدخانی، ناصری، یعقوب‌خانی و اسدی نوشته‌اند. همچنین از محمدعلی‌خان، فرزندنش مرادحاصل‌خان و اولاد وی (حاج‌خان، علی‌اکبرخان، حبیب‌الله‌خان و قدرت‌الله‌خان) بعنوان رؤسای غیاثوندها نام برده شده است.

سلخوری‌ها: به آنها سلحشور هم گفته می‌شود؛ تیره‌های سلخوری را مشتمل بر سلخوری، خاتونی، کماسی، محمدبیگی، یارکه و گل‌گل نوشته‌اند.

درویشوند: چنانکه گفته شد درویشوندها را از غیاثوند نوشته‌اند. تیره‌های درویشوند را شامل زنگیوند، ولی‌بیگی، یاری‌بیگی (شاه‌کرم، ویس‌کرم، رجب)، اصلان‌بیگی، بیربیگی، بابر، حسنوند، کولیوند و جهانگیر آورده‌اند. همچنین سردسیر درویشوندها را شاه‌تپه، چودره، گوی‌دره، بابر علیا و سفلی، موش‌تپه، سرسنگ، دره گنجعلی، اکراد مزرعه، دره آزاخان، آسیابرک، آستوندره، شش دانگه، چشمه‌کره، دره‌کولا و قپان‌چای و گرمسیر آنان را چوره، کرملی، دره‌شولی، مورتک، حصار ولی‌خان، حمام‌دره، گنداب، زرین خانی، علی‌مردی، قنشاربولاغ، چال‌قوچ، محله‌سوره، سرتان، موملی، یخچال، کالکه، کیاخانی، کرماک، ساری‌چم و سیلان ذکر کرده‌اند.

از دیگر شعب درویشوند را میراشه نام برده‌اند که از شعبات کل‌ولی، هیربگ، مخه، بختن‌بگ و حسین‌جان، تشکیل می‌شود.

سلطانشاهی: اینان را از نزدیکان غیاثوندها گفته‌اند که از نسل دو برادر بنامهای پنجشنبه سلطان، گودرز و نیز شخصی به نام مینا می‌باشند. سلطانشاهی‌ها را مهاجر از لرستان نوشته‌اند.

طایفه مافی[وند]: چنانچه در پست شناخت لرهای استان بوشهر نیز اشاره گردید مافی‌وندها از طوایف تأثیرگذار لر در عرصه سیاست کشور بویژه دوران زندیه و قاجار بوده‌اند. سرکار خانم مافی همسر محمدعلی‌خان نظام‌مافی بیان داشته‌اند این طایفه از ایلات لرستان است که در زمان صفویه به فارس مهاجرت کرده و تا دوران زندیه بیشتر به کشاورزی و دامپروری مشغول بودند. با روی کار آمدن خاندان زندیه، به علت قرابت نژادی و هم‌زبانی، به کریم‌خان زند نزدیک شدند و افراد این ایل به همراه سپاه زند در بسیاری از جنگ‌ها شرکت می‌کردند بزوریکه برای نشان دادن برادری و یگانگی، اصطلاح «شمشیر زند و مافی» در فارس معروف بود. این همبستگی تا زمان زکی‌خان زند ادامه داشت. مافی‌وندها سرگذشت پرفراز و نشیبی داشته‌اند که در ادامه بهتر است گوشه‌هایی از آن و علل مهاجرت‌شان به نقاط مختلف از جمله قزوین را به نقل از کتاب نظام السلطنه مافی بشرح زیر مورد اشاره قرار داد:

طایفه مافی از ایلات لرستان بوده‌اند مشهور به «بایروند» [پایروند یا بیرانوند!؟] بعداز آنکه صفویه طایفه فیلی را در لرستان حکومت دادند. بر این طایفه تمکین از رؤسای فیلی شاق آمد و در قشلاق به خوزستان و از طریق رامهرمز و کهگیلویه به فارس مهاجرت کردند و تا به سلطنت رسیدن خاندان زندیه به شغل دیوانی و سپاهیگری گرایشی نداشتند و به زراعت و دامداری می‌پرداختند. با روی کار آمدن خاندان زند، به علت همزبانی و هم‌ریشگی، این طایفه بنای همکاری و همراهی با کریم‌خان را گذاردند و این همبستگی تا زمان زکی‌خان ادامه داشت. زکی‌خان به علت رفتار ناهنجار و شرابخواری و ظلم و ستمی که بر مردم روا می‌داشت و بخصوص به سبب رفتار وحشیانه‌ای که نسبت به یکی از سادات و خانواده وی اعمال داشت، شبی در ایزدخواست اصفهان به دست دو تن از سردارانش کشته شد. این دو سردار از ایل مافی بودند، به نامهای «خان‌علی‌خان» و «باباخان». این دو سردار بلافاصله گریخته یکی به روم آن زمان و دیگری به کوههای نهاوند متواری گردیدند. چند تن دیگر از اقوام نیز بلافاصله این ایل را کوچانیده و آواره گشتند.

این گریز و اختفا تا زمان آقا‌محمدخان قاجار و استقرار او در تهران ادامه داشت. پس از به سلطنت رسیدن وی ایل مافی به فارس مراجعت و به زراعت مشغول شدند. در این زمان صلاح دولت وقت در کوچانیدن تعدادی از ایلات فارس بود. بنابراین امر به کوچانیدن تمامی طایفه مافی و زندیه از خاک فارس شد. در نتیجه این اقدام ایل مافی بطور کلی به دشت قزوین، نهاوند، ملایر، تویسرکان و کرمانشاهان منتقل گردید.

دکتر سکندر امان اللهی بهاروند می‌نویسند که بر اساس همین مرجع تاریخ، کوچ مافی‌وندها از فارس به نواحی قزوین در سال 1198 (1163 شمسی) صورت گرفته است. نویسنده تاریخ گیتی‌گشا چگونگی کوچ مافی‌ها را به شرح زیر ضبط کرده است:

آقامحمدخان مدت دو ماه در اصفهان توقف داشته، به اخذ مالیات شش ماهه و چهار پنج هزار تومان پیشکش و به جز آن از جانب آن زیادتی با علی و دانی واقع شد. خانواری افشاریه و بعضی ایلات اتراک که در اصفهان متوقف با خانه و کوچ ایلات زند هزاره و مافی و بعضی از چاردولی را که مانده بودند کوچ و بنه ایشان را روانه مازندران و جماعت مافی را در عرض سیر بوادی روی براه نهادند. عنان به جانب کرمانشاهان که موطن اصلی ایشان بود گشادند.

و نیز سرکار خانم مافی بیان می‌دارند که ریاست ایل مافی‌وند در دوران سلطنت فتحعلی‌شاه قاجار، با فتح‌الله‌خان بود. وی به دلیل اختلاف با حاکم وقت قزوین، به همراه سه برادر دیگر خود شریف‌خان، نیازخان و فضل‌علی‌خان به آذربایجان نزد عباس‌میرزا ولیعهد شاه قاجار رفتند و مدتی در کنار او در جنگهای رؤسای ایلات مختلف همراه سواران خود در معیت قشون دولت میجنگیدند. فتح‌الله‌خان در این جنگها به بالاترین مقام آن زمان که سرتیپی [امیر تومانی] بود نایل گردید. در واقع سرگذشت مافی‌وندها و رشادتهای آنان در نبردهای میهنی یادآور همان خوی و خصلت معروف مردمان لرتبار یعنی شجاعت، دلدادگی و عشق بی پایان نسبت به کشور و مام میهن بوده که همواره شمشیرزنان این مرز و بوم کهن بوده‌اند.

به هر عنوان دکتر امان اللهی بهاروند در ادامه بیان می‌دارند اعضای طایفه مافی هم اکنون [اوایل دهه هفتاد شمسی] در مناطق باقرآباد، حاج تپه، حسین‌آباد رکنی، حسین‌آباد مافی، میان‌یالان و میانکوه (فشگلدره) بسر می‌برند. فزون بر این شعبی از این طایفه در لرستان (صیمره) و همچنین شمال باختران [کرمانشاه] سکونت دارند.

همچنین میرزا ابراهیم نامی استعداد مافی‌های قزوین را 1020 خانوار آورده و نوشته است که سران ایشان محمدرضاخان، خسروخان، نصرالله‌خان، سلیمان‌خان و هاشم‌خان می‌باشند. نوکر سواره مافی 500 نفر است. دویست خانوار از ایل مافی در سمت شرقی قزوین، نزدیک به شهر چادرنشینند و کشت و زرع می‌نمایند. 4000 رأس گاو و گوسفند دارند و تتمه در شهر قزوین ساکنند.

مبحث مافی‌وندهای قزوین با مکتوبات میرزا ابراهیم درباره پای‌روند [پایروند] قلیچ‌خانی به پایان برده می‌شود که مخاطب با مافی‌وندها ذکر شده‌اند: 400 خانوارند. نوکر سواره سیصد نفر و همگی در شهر قزوین ساکنند. جوراب خوب می‌بافند. زبان ایشان کردی [لکی!؟] است.

طایفه کاکاوند: نامی درخصوص کاکاوندها هم نوشته است که از فارس و کرمانشاهان آمده‌اند. 630 خانوارند که بیست خانوارشان در شهر قزوین ساکنند. سران ایشان شاهرخ‌خان، غلامرضاخان و ذوالفقارخان است؛ مواجب هرکدام یکصد تومان می‌باشد. نوکر سواره سیصد نفر [در خدمت دارند] و خانه‌ی خوانین در شهر قزوین است. مالیات بیست رأس بره می‌دهند. 6500 رأس گوسفند دارند. زبان ایشان کردی [لکی] است.

همچنین دکتر امان‌اللهی بهاروند درباره کاکاوندهای قزوین می‌نویسند اعضای این طایفه به زبان لکی صحبت می‌کنند و شعبه‌ای از ایل کاکاوند لرستان می‌باشند که احتمالاً در زمان نادرشاه به این منطقه کوچانده شده‌اند. این طایفه به دو شعبه مسیح‌خانی و نامدارخانی تقسیم می‌شود و اعضای آن در نواحی آبک‌لو، اربط‌دره، بانیه‌شاه، جرندق، سولیدره، عاشق‌حصار، قاسم‌آباد، قره‌کوسه‌لر، قلعه قره‌داش و هفت صندوق سکونت دارند.

دکتر ورجاوند نیز اینگونه درخصوص کاکاوندهای قزوین نوشته‌اند: این طایفه به دو تیره مسیح خانی و نامدارخانی تقسیم می‌شود. زمانیکه از کوچ سالیانه پیروی می‌نمودند ییلاقشان در مرز بین خمسه و قزوین و در جاده سیاه دهن و زنجان، و قشلاق آنها در دهکده های تارم بود. در حال حاضر [دهه چهل شمسی] جملگی آنها ساکن دهات قاقزان هستند و دیگر از کوچ سالیانه تقریباً خبری نیست. دهاتی که کاکاوندها در آن سکونت دارند عبارتست از: آبک‌لو، اربط‌دره، باینه‌شاه، جرندق، سولیدره، عاشق‌حصار، قاسم‌آباد (ینگی‌قلعه)، قره‌کوسه‌لر، قلعه‌قره‌داش و هفت‌صندوق. گویش این مردم لکی است امّا به ترکی نیز صحبت می‌کنند.

تعداد آنها نزدیک به 450 خانوار است. در جریان نبرد مجاهدین و نیروی محمدعلی میرزا [شاه!؟] در سال 1328، رئیس طایفه کاکاوند که مسیح خان نام داشت به فرمان محمدعلی میرزا با عده ای تفنگ‌چی در دو کاروانسرای خارج دروازه رشت در شهر قزوین استقرار یافت و با مجاهدین گیلان به نبرد پرداخت ولی سرانجام با پایان یافتن فشنگ‌های خود تسلیم گردید.

در پایان این بخش قابل ذکر است که علاوه بر بیانات دکتر امان‌اللهی بهاروند و دکتر ورجاوند درباره مناطق حضور کاکاوندها، از مناطق سیچانلو و عبدل‌آباد نیز در قامت نواحی سکونت آنان یاد می‌شود.

طایفه جلیلوند: همانگونه در پست شناخت لرهای استان کرمانشاه نیز اشاره گردید جلیلوندها از جمله طوایف لر بودند که بعدها در چارچوب ایل کرد سنجابی قرار گرفتند؛ گویی اشاره گردید سنجابی‌ها اتحادیه‌ای سیاسی اجتماعی از طوایف لر و کرد بودند.

به هر عنوان میرزا ابراهیم نامی درباره جلیلوندهای قزوین آورده است که 950 خانوارند و سران ایشان بدرخان، سفرعلی‌خان، موسی‌خان و قاسم‌خان می‌باشند. نوکر سواره به استعداد 350 نفر در خدمت دارند. مواجب خوانین‌شان یکصد تومان است. نصف ایل همراه با سران‌شان در شهر قزوین و نصف دیگر در سمت غربی قزوین استقرار یافته‌اند. جوراب خوب می‌بافند. 3500 رأس گوسفند دارند. زبان ایشان کردی است.

ایضاً دکتر ورجاوند نوشته‌اند جلیلوندها در نواحی آقچه‌کند، باشگل، قره‌باغ، ینگیجه‌پایین از دهستان قاقزان سکونت دارند. تعداد آنها را در دهه پنجاه شمسی 150 تا 200 خانوار گفته شده است.

طایفه باجلان: چنانکه در پست‌های شناخت لرهای استان‌های کرمانشاه و همدان نیز اشاره شد؛ شیخ محمد مردوخ کردستانی آنها را جزو لرها (لک‌) دانسته و نوشته است «دو تیره‌اند: جمور و قازانلو. این‌ها از شعب قبیله‌ی لک هستند، جزو عشیره لر. قریب هزار و سیصد خانوار هستند. در نواحی قوره‌تو و هورین و شیخان و قصرشیرین و قازانیه‌ی مندلی. در محال درگزین و رودبار قزوین هم قریب هفتاد خانوار هستند.»

همچنین دکتر امان اللهی بهاروند این طایفه را شعبه‌ای از باجلان (باجولوند) لرستان ذکر نموده‌اند که در گذشته به محل کنونی تبعید شده است. ایشان در ادامه آورده‌اند که از تقسیمات باجلان‌های قزوین اطلاعی در دست نیست ولی یادآور شده‌اند که اعضای آن در نواحی اسماعیل‌آباد و نادرآباد سکونت دارند.

دکتر ورجاوند هم تعداد باجلان‌های قزوین را بهمراه کرمانی‌ها هرکدام 45 خانوار و جمعاً 90 خانوار آورده و دو آبادی اسماعیل آباد و نادرآباد از توابع دهستان اقبال را محل سکونت‌شان ذکر میکند. کرمانی‌ها هم در قریه لوله جرد یا مال‌آباد (بشاریات) ساکن هستند.

در خاتمه‌ی موضوع باجلان‌های قزوین به مکتوبات میرزا ابراهیم نامی اشاره می‌شود که نوشته است: شصت خانوارند. رئیس ایشان الله‌یارخان می‌باشد و مواجبش یکصد تومان است و مالیات ندارد. نوکر سواره 30 نفر در خدمت دارد، نصف در شهر و نیمی دیگر در بیرون شهر چادرنشینند. کاسبی‌شان داد و ستد و گلیم، قالی، جاجیم، پلاس و جوراب هم می‌بافند. پانصد رأس گوسفند دارند. زبان ایشان کردی [لکی] است.

طایفه بهتویی: چنانکه در پست شناخت لرهای استان کرمانشاه اشاره شده بهتویی‌ها در گذشته همراه با احمدوندها اتحادیه‌ای تشکیل داده و در قالب یکی از شاخه‌های سه‌گانه‌ی احمدوند، در کنار احمدوند شیرازی و احمدوند چلبی سربرآوردند. گفته شده بهتویی‌ها در گذر سیر تحولات تاریخی خویش، در مناطق مختلف کشور از جمله استان‌های قزوین، گیلان و مازندران پراکند شده‌اند؛ ناگفته پیداست چنین پراکندگی‌هایی می‌تواند موجب تضعیف ویژگی‌های عشایری گشته و تحقیق در زمینه شناخت را سخت‌تر نماید.

به هر تقدیر، میرزا ابراهیم نامی درباب بهتویی‌های قزوین نوشته است که 200 خانوارند. رئیس ایشان بهزادخان و مواجبش یکصد تومان می‌باشد. نوکر سواره یکصد نفر دارند. تعداد کمی در شهر قزوین ساکنند و الباقی در دهات چهار اطراف قزوین ساکن می‌باشند. کاسبی کشت و زرع و داد و ستد می‌نمایند. گلیم، قالی، جاجیم و سایر چیزها نیز می‌بافند. گوسفند کمی دارند و مالیات نمی‌پردازند. زبان ایشان کردی [گفته می‌شود بهتویی‌های قزوین زبان لکی را از دست داده و به زبان لری گفتگو می‌کنند] است.

دکتر ورجاوند تعداد خانوارهای این طایفه را حدود 150 در مناطق مرک رودبار و خرقان زهرا و دشتبی ذکر کرده‌اند.

طایفه رشوند: اگرچه از مطالعه منابع موجود اینگونه برمی‌آید در آنکه رشوندهای قزوین لر محسوب می‌گردند یا کرد، اختلاف نظر وجود دارد. امّا همانگونه که در پست‌های پیشین نیز اشاره گشت رشوندها را از احمدوندها (چلبی) دانسته‌ و می‌توان گفت ریشه‌های آنان به تبار لر برمی‌گردد.

البته ناگفته نماند در زمینه وجه تسمیه رشوند نظرات گوناگونی ابراز شده است. در واقع اگرچه پسوند «وند» از نمودهای بارز هویت لری عنوان شده و پژوهشگرانی چون ادموندز هم بر آن صحه گذاشته‌اند؛ امّا درخصوص رشوندها نظرات دیگری نیز ابراز شده که خارج از مقوله پیشین می‌باشد. دکتر ورجاوند به نقل از کتاب مینودر ذکر کرده‌اند «رشوند» در اصل «رشمه‌بند» بوده و از کثرت استعمال رشوند شده است.

دکتر ورجاوند در ادامه آورده‌اند که معروف است این طایفه را از پیرامون هرات [یحتمل قبل از آن در راستای سیاست‌های حکومتی به مناطق شرقی رفته بودند] به قزوین کوچ داده و آنها را در رودبار خاکی و تخته قاپی کرده‌اند. رؤسای این طایفه ظاهراً در ردیف سرکردگان سوار بوده‌اند یکی از آنها بنام برخوردارخان در جنگ با اوزبک‌ها موفقیتی بدست آورده گروهی را اسیر می‌کند در میان اسرا اسکندربیک نامی بوده [احتمالاً از سرشناسان و بزرگان جبهه مقابل] با پسرانش بنام نجف‌علی و حاجی‌علی و آقاخان‌بیک؛ رفتار برخوردارخان با آنها سلسله مراتبی بوده و تحت تسلط وی قرار داشته‌اند.

بعداز برخوردارخان پسرش محمدعلی‌خان نیز با آنها همان رویه را داشته است. پس از مرگ محمدعلی‌خان فرزندش محمدزمان‌خان صغیر بوده و به‌جهاتی او را به گیلان می‌برند. نجف‌علی‌بیک پسر اسکندربیک میدان را خالی دیده با استفاده از قدرت و نفوذ برخوردارخان و اولاد او بنای دست‌اندازی به املاک رعایا و خرید و ضبط آنها را می‌گذارد و بدین ترتیب شخصاً دارای ثروت و اقتدار می‌شود. محمدزمان‌خان هنگامی که به سن بلوغ می‌رسد از گیلان به قزوین می‌آید و بعنوان اینکه نجف‌علی‌بیک از ملتزمین من بوده و املاک او تعلق بمن دارد مشغول اقدام می‌شود و با کمک فرماندار وقت و فتوای علما و با صرف وجوده لازمه تمام املاک را تصرف می‌کند و مالک کل می‌شود. از این وقت است که این دهستان بنام رودبار محمدزمان‌خان معروف گردید و هنوز هم وجه امتیاز این رودبار با رودبار زیتون است که یکی از دهستان‌های گیلان بشمار می‌آید. محمدزمان‌خان پس از ضبط کلیه مایملک نجف‌علی‌بیک آزادی نامه‌ای به اولاد اسکندربیک که آخرین آنها نجف‌علی‌بیک بوده است می‌دهد که اکنون آن نوشته در دست اعقاب نامبرده می‌باشد که در قریه گرمارود ساکنند. فرزند محمدزمان‌خان، محمدعلی‌خان بود و فرزند محمدعلی‌خان حاج حسین‌علی‌خان نام داشته و جانشین حاج حسین‌علی‌خان پسرش محمدعلی‌خان ملقب به سردار سعید بود و فرزند ارشد او جعفر رشوند است که اکنون [دهه پنجاه شمسی] حیات دارد. می‌گویند هریک از این خوانین در دوره زندگانی خودشان بواسطه داشتن ریاست طایفه رشوند، اقتداری بدست آورده بودند.

به هر صورت میرزا ابراهیم نامی درخصوص رشوندها ذکر کرده است که 1000 خانوارند. رئیس ایشان محمدعلی خان و نوکر سواره 300 نفر دارند. در پهلوی الموت رودبار و شیخ الجبال در سی قریه ده ساکن می‌باشند و چادرنشین نیستند و کاسبی همگی زراعت است و رعیتی هم می‌نمایند. گلیم، قالی، جاجیم، پلاس با سایر چیزها هم می‌بافند. 3500 رأس گوسفند دارند. زبان ایشان فارسی است.

در پایان ضمن اینکه مجدداً یادآوری می‌گردد بهمئی دات کام تلاش داشته و دارد تا با معرفی قوم لر در کلیت آن (اعم از لر بزرگ و لر کوچک) قدمی ناچیز در این راه که همانا چیزی جز شناخت از اصالت و هویت خویشتن نیست بردارد، به اطلاع می‌رساند در صورت کسب هرگونه آگاهی تکمیلی درباره همتباران لر در استان قزوین اطلاعات آن در چارچوب پست بالا قرار گرفته و بروز رسانی خواهد شد.