گفته شده که در منطقه کهگیلویه 3 ایل بهمئی، طیبی و دشمن‌زیاری به عنوان ایلات ثلاث مطرح بوده‌اند؛ گو اینکه همسایگی سه مجموعه مذکور در نیمه غربی سرزمین کهگیلویه عاملی مهّم در ایجاد روابط نزدیک میان آنان بوده است.
به هر صورت در ادامه‌ی گفتارهای پیشین و شناخت قلمرو ایلات کهگیلویه، در مجال حاضر به پهنه جغرافیایی ایل دشمن‌زیاری در دهه چهل شمسی پرداخته می‌شود؛ دکتر جواد صفی‌نژاد در این باره بیان کرده‌اند:
دشمن‌زیاری منطقه‌ای است کوهستانی واقع در قلب کهگیلویه که همسایه شمالی‌اش زیلایی، همسایه غربی‌اش طیبی‌ها و همسایه جنوبی و شرقی‌اش بویراحمدی‌های بویراحمد سفلی می‌باشند. در این محدوده دشمن‌زیاری حدود 11000 نفر متشکل از دو تیره و دو طایفه مستقل سکونت دارند و جمعیت نسبی آن به 11 نفر در کیلومتر مربع می‌رسد، دشمن‌زیاری‌ها اکثراً کوچ‌رو هستند و حدود 91% ساکنین در داخل منطقه کوچ می‌نمایند.
وسعت منطقه دشمن‌زیاری 984 کیلومتر مربع است و در مقایسه با منطقه کهگیلویه حدود 5/6% کهگیلویه قلمرو دشمن‌زیاری‌ها است. منطقه دشمن‌زیاری به دو قسمت سردسیری و گرمسیری تقسیم می‌شود. وسعت هریک از این مناطق عبارتست از:
- سردسیر دشمن‌زیاری به وسعت 360/50 کیلومتر مربع
- گرمسیر دشمن‌زیاری به وسعت 623/50 کیلومتر مربع
سردسیر دشمن‌زیاری: سردسیر دشمن‌زیاری منطقه‌ای است مرتفع که رشته‌های برفکون کوه حدود آن را از مناطق گرمسیر جنوبی مشخص می‌نماید، کوههای مرتفع جوکار و رون از کوههای مشهور این منطقه است. دره‌های واقع در بین این ارتفاعات منطقه را به چهار واحد مستقل جغرافیایی تقسیم نموده است که در اصطلاح محلی به «دلی» (دره) شهرت دارند این واحدها عبارتند از:
دلی جوکار
دلی رون
دلی دالون
دلی گل اسپید
جوکار زیباترین و خوش آب و هوا ترین منطقه سردسیری است، رون دره کشیده‌ای است بین کوههای رون و دالون واقع شده، دالون چون رون و گل اسپید جنوبی‌ترین منطقه سردسیری است، دره‌های رون و جوکار هر یک دارای نهر بزرگی هستند که بیشتر دارای شهرت محلی می‌باشد.
گرمسیر دشمن زیاری: از برفکون کوه به سمت جنوب قلمرو گرمسیری دشمن‌زیاری‌ها است، از برفکون کوه به سمت جنوب بمرور از ارتفاع کاسته می‌گردد چه اختلاف ارتفاع شمالی‌ترین منطقه گرمسیری سه برابر بیشتر از جنوبی‌ترین نقاط همان منطقه است.
در منطقه گرمسیری عوامل طبیعی چندی وجود دارد که آنرا به چهار قسمت مشخص تقسیم نموده است، این مناطق مشخص جغرافیایی عبارتند از:
منطقه آبریز و بید انجیر
منطقه رود شور و زیرنا
منطقه کلات
منطقه راک
آبریز و بید انجیر در دامنه‌های جنوبی برفکون کوه (برف کوه) واقع شده است، رود شور و زیر نا منطقه‌ای است که رود لوداب بدان وارد شده و به رود مارون تغییر نام می‌دهد پس از زدن قوسی وارد منطقه کلات گردیده و شعبات چندی بدان می‌پیوندد کلات منطقه وسیعی است که بواسطه وجود رودخانه اماکن مسکونی فراوانی در آن بنا شده است، منطقه راک جنوبی‌ترین منطقه دشمن‌زیاری است، مرکز این منطقه ده راک و قلعه راک مرکز خان‌نشین گرمسیری دشمن‌زیاری بوده است.
به هر سو در این پست سعی شد تا با نگاهی به آثار دکتر جواد صفی‌نژاد همکار و همراه زنده‌یاد دکتر نادر افشار نادری در گروه عشایری مؤسسه مطالعات و تحقیقات اجتماعی دانشگاه تهران، به عنوان یکی از پیشگامان معرفی عشایر و به ویژه تبار بزرگ لر، شناختی مقدماتی از حوزه جغرافیایی ایل دشمن‌زیاری به دست آید تا بلکه قدمی ناچیز در راه معرفی اصالت‌ها برداشته شود.
آیا در دوره شاه صفی دوم در اواخر صفویه شخصی بنام محمدزمان خان از دشمن زیاری ها به منطقه کهگیلویه حکومت میکرده (حاکم محلی کهگیلویه) بوده و دردهدشت حکومت میکرده ؟؟؟ همچین شخصی در تاریخچه کهگیلویه وجودداشته؟؟ و اگه داشته اصلا ارتباطی با گروهی از دشمن زیاری ها داشته یا خیر؟ باتشکر
سلام
ضمن سپاس از توجه آن مخاطب گرامی، موارد زیر جهت تبیین موضوع مطرح می‌گردد:
1- در شجره‌نامه‌ی موجود که از آن چنین برمی‌آید شامل سلسله پدران و اجداد خوانین ایل دشمن‌زیاری (اسفندیار خان جمشیدی فرزند امامقلی‌خان دشمن‌زیاری، حیاتقلی‌خان فرزند مهدی‌خان و فرج‌الله خان جمشیدی فرزند سهراب‌خان) باشد، نامی از محمدزمان‌خان با آن ویژگی‌ها در حدود دوره زمانی مذکور مشاهده نمی‌گردد امّا محمدخان گشتاسبی، بلی؛ در همین راستا ناگفته نماند از برای نمونه، دشمن‌زیاری‌ها، چرامی‌ها، بابویی‌ها و نویی‌ها در بازه‌هایی از قرنهای گذشته دارای جایگاه رفیع در سازمان سیاسی لرهای کهگیلویه بوده‌اند. به واقع می‌توان گفت در هر دورانی برخی ایلات موقعیت پررنگ‌تری در معادلات و تحولات منطقه داشته‌اند مثلاً به نقش برجسته‌ی بابویی‌ها در قامت حاکمان کهگیلویه در پست «بهمئی‌ها و حکومت زند» اشاراتی گذرا شده است.
2- بایستی عنایت داشت عموم سران و رؤسای ایلات و طوایف لر از جمله کهگیلویه علی‌رغم اختلاف‌نظرها، سلایق متفاوت و حتّی چنددستگی‌هایی که داشته‌اند، جملگی توان خویش را مصروف در راه حفظ موجودیت، ثبات و گسترش تبار خویش می‌کرده‌اند.
در پایان ضمن اینکه خاطرنشان می‌گردد هدف پست فوق صرفاً ارائه آگاهی‌هایی کلی و مقدماتی از سرزمین ایل دشمن‌زیاری است، پرداختن به سایر جنبه‌های شناختی دشمن‌زیاری‌ها چون تاریخ، طوایف و سازمان سیاسی سنتی آنان موکول به گفتارهای جداگانه خواهد بود؛ بنابراین موضوعاتی همچون شناخت از خوانین ایل دشمن‌زیاری در آن مجال‌ها مورد بررسی مفصل‌تر قرار خواهد گرفت.
محمدخان گشتاسبی در دوره نادرشاه ضابطي چهاربینچه کهگیلویه رو بر عهده داشته در جنگ کرنال هم با عده ای از جنگاوران دشمن زیاری تحت فرمانش حضور داشت قبل از محمدخان گشتاسبی در دوره صفویه کلانتران دشمن زیاری نظر می رسه نفوذ زیادی درکهگیلویه داشتن در ابتدای دوره افشاریه و انتهای صفویه یسری تغییراتی در سازمان ایلی دشمن زیاری به وجود اومده مثلا گفته میشه کلانتر دشمن زیاری از گشتاسبی ها به گرشاسبی انتقال پیداکرده(( در آغاز گشتاسبيها كلانتري دشمن زياري را در كهگيلويه برعهده داشتند. گشتاسبيها در دوره صفويه به دليل اعتقاد مذهبي از وفادارترين حاميان صفويان بودند و سلاطين صفوي آنان را حمايت مي كردند. اما زماني كه نادرشاه به قدرت رسيد به علت قتل تهمورث خان بختياري يكي از سرداران نادر بدست جواني از گشتاسبيها آنان را به فارس كوچاند)) آیا چنین انتقال قدرتی در دوره نادرشاه بین دشمن زیاری ها صورت گرفته؟ اگه بله کلانتران دشمن زیاری(کهگیلویه) در دوره صفویه چه کسانی بودند؟؟ اسامی ازشون داریم درمنابع معتبر؟
سلام
1- از گفته‌ها چنین برمی‌آید که اولین صاحب عنوان خانی در سلسله‌ی مذکور، رحیم خان پدر محمدخان گشتاسبی بوده است.
2- بله! چنانکه در کامنت پیشین گفته شد عنوان می‌گردد محمدخان گشتاسبی در زمان نادرشاه افشار می‌زیسته و پس از وی نیز فرزندانش نسل به نسل صاحب عنوان خانی بوده‌اند که واپسین آنها شخصیت‌هایی چون اسفندیارخان جمشیدی ذکر شده است. ضمناً ازنو یادآور می‌شود که در آینده و در صورت امکان، در چارچوب گفتارهای جداگانه به بررسی تاریخ دشمن‌زیاری پرداخته خواهد شد.
سپاس فراوان
روایت از حاج اسفندیار جمشیدی ،از مطلعین و بزرگان کوه گیلویه**
**بر اساس منابع دیگر بین گشتاسبی ها و گرشاسبی اختلافات شدیدی به وجود امد،کلانتران منطقه از جمله کلانتر ایل نوئی گشتاسبی ها را در منطقه چنگلوا پس از جنگ و خون ریزی شدید جای دادند اما باز گرشاسبی ها که با گشتاسبی اساسا برادر بودند از طرف گرشاسبی ها مورد تعقیب و دامنه جنگ شدت گرفت در نتیجه گشتاسبی ها کوچانده شدند.ممکن است بخشی از گشتاسبی ها در اثر خشم نادر و وابستگی گشتاسبی ها به صفویه توسط نادر کوچانده شده باشند۰**
بنظرتون در دوره افشار در ساختار و سازمان ایلی دشمن زیاری چنین تغیراتی رخ داده واقعا میتونه رخ داده باشه؟؟
درود
ضمن تشکر از ابراز محبت آن مخاطب گرامی، منابع مختلف به صور گوناگون به مسئله پرداخته‌اند مثلاً در حالیکه برخی ضمن ارائه تقسیمات تاریخی دشمن‌زیاری (گرشاسبی، الیاسی و گشتاسبی) از محمدخان گشتاسبی ذیل الیاسی یاد می‌کنند، بعضی دیگر و مشخصاً سید مصطفی تقوی (فرزند مرحوم آمیراحمد تقوی روحانی مردمی منطقه که مشهور است از تصدی مناصب قدرت و حتّی وجوهات دینی به دور بوده) در کتاب تاریخ سیاسی کهگیلویه از محمدخان گرشاسبی نام می‌برد؛ این در حالی است که از سویی مرحوم نورمحمد مجیدی آن تیره‌ها را بصورت گشتاسبی (گرشاسبی) آورده و این شائبه را متصور می‌سازد که منظور نویسنده آن است که هر دو یکی بوده‌اند!!!؟ (غرض ذکر ظرافت و پیچیدگی‌های مسائل تاریخی و به‌طور خاص‌تر شجره‌نامه موجود از سلسله رهبران دشمن‌زیاری است)
ضمناً سید مصطفی تقوی به نقل از حاج اسفندیار خان جمشیدی از برخورد نادرشاه با گشتاسبی‌ها و چرخش قدرت به گرشاسبی‌ها نیز یاد کرده است.
به هر تقدیر همانگونه که گفته شد پرداختن به تاریخ دشمن‌زیاری از حوصله بخش دیدگاههای این مجال خارج بوده و خود نیازمند گفتار و شاید گفتارهایی جداگانه است که طبعاً در آن فرصت می‌توان گفتگوهای مربوطه را به طور مفصل در بخش دیدگاهها دنبال نمود.